جلسه پنجم – خارج اصول ( حجیت خبر واحد ) – فقیه محقق، حجت‌الاسلام دکتر حشمدار (دام ظلّه)

آیه شریفه:
﴿إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا﴾

سؤال اصلی این است که:

اشکال شیخ: اگر شرط (فاسق بودن) محقق موضوع باشد، موضوع همان «نبأ فاسق» است و آیه درباره نبأ عادل سکوت می‌کند.
بنابراین، شرط محقق موضوع باشد → مفهوم شرط از بین می‌رود و آیه فقط به نبأ فاسق مربوط است.

دو بیان برای رد اشکال شیخ:

بیان صغروی: شرط در این آیه، محقق موضوع نیست و لذا آیه مفهوم دارد.
بیان کبری: حتی اگر شرط محقق موضوع باشد، لفظ «إن» در هر دو مورد یک معنا دارد و جمله شرطیه مفهوم پیدا می‌کند.

بیان اول (صغروی):
فرض کنیم دو فرض وجود دارد:
1. خبری آورده شده (موضوع محقق)
2. اگر آورنده فاسق باشد → وجوب تبّین
- نتیجه: عرف می‌فهمد که اگر خبری آمد و فاسق نبود، تحقیق لازم نیست.
اشکال: عرف معمولاً دو فرض نمی‌فهمد، فقط یک فرض می‌فهمد: «اگر فاسق خبری آورد، تحقیق لازم است».
بیان دوم (کبروی):
حتی اگر شرط محقق موضوع باشد، «إن» بالوجدان به یک معناست و جمله شرطیه مفهوم پیدا می‌کند.
اشکال:
در قضایای شرطیه، اگر شرط محقق موضوع باشد، موضوع دیگر قابل تغییر نیست. مثلاً «إن جاء زید فاکرمه» → اگر زید آمد، وجوب اکرام ثابت است؛ اما نمی‌توان از زید به غیر زید تعدی کرد.
- نتیجه: حتی در صورت تحقق شرط، محمول بر موضوع خود ثابت می‌شود و مفهوم شرط حفظ می‌شود.

آیه شریفه را می‌توان چنین فهمید:
- موضوع: طبیعت نبأ (خود خبر)
- شرط: فاسق بودن آورنده
نتیجه: مفهوم شرط حفظ می‌شود، یعنی اگر خبری توسط فاسق آورده شود، تحقیق لازم است؛ اگر همان خبر توسط عادل آورده شود، تحقیق لازم نیست.
بنابراین، آیه درباره نبأ عادل سکوت دارد و وجوب تبّین شامل او نمی‌شود.

در غالب موارد، وصف و لقب مفهوم دارند و به حکم تعلق می‌گیرند.
مثال: «عالم باید احترام شود» → احترام به دلیل علم اوست، نه صرف انسان بودن.
موارد استثنا: اگر حکم به ذات کلی تعلق دارد و فقط برای تثبیت در افراد خاص، صفت ذکر شود (مثلاً انسان فاجر)، آن وصف مفهوم ندارد.
در آیه نبأ، کلمه فاسق به طور کلی مفهوم دارد و حکم وجوب تبّین بر اساس آن ایجاد می‌شود، اما شامل عادل نمی‌شود.
برخلاف سید مرتضی، نیازی به سالبه کلیه برای حجیت مفهوم نیست.

مجمع جهانی قرآن و عترت World Assembly of Qur'an and Eitrat