۱) محل نزاع

وقتی شارع می‌گوید: «صلّ» آیا:

طبیعتِ صلاة را طلب کرده؟
یا فرد خاصی از صلاة را؟
یا «صرف الوجود» را؟
یا «تمام افراد» را؟

این پرسش، منشأ اختلافات مهمی میان اصولیان شده است.

۲) قول مشهور: امر به «طبیعت» تعلق می‌گیرد

مشهور اصولیان شیعه معتقدند:

امر به طبیعتِ فعل تعلق می‌گیرد، نه به فرد خارجی.

توضیح

«طبیعت» یعنی ماهیتِ فعل، مثل:

ماهیتِ صلاة
ماهیتِ صوم
ماهیتِ بیع

شارع همین ماهیت را طلب می‌کند، نه فرد خاص را.

دلیل

فرد خارجی، متحقق است؛ و طلبِ متحقق، لغو است.

پس امر نمی‌تواند به فرد خارجی تعلق گیرد.

قائلان مشهور

آخوند خراسانی
نائینی
اصفهانی
علامه طباطبایی
خویی
امام خمینی

۳) تحلیل دقیق آخوند خراسانی

آخوند می‌گوید:

امر به «طبیعت» تعلق می‌گیرد
مطلوبِ مولا «صرف الوجود» طبیعت است
یعنی تحقق یک‌بارِ طبیعت کافی است
فرد خارجی، مصداق طبیعت است، نه متعلق امر

آخوند تأکید می‌کند:

متعلق امر، امر ذهنی (طبیعت) است؛ اما امتثال، امر خارجی (فرد) است.

این تفکیک، بسیار مهم است.

۴) تحلیل محقق نائینی

نائینی نیز قائل به تعلق امر به طبیعت است، اما تحلیل دقیق‌تری ارائه می‌کند:

امر به طبیعت تعلق می‌گیرد
طبیعت، «جامع حقیقی» است
فرد خارجی، «مصداق» آن است
امتثال با تحقق یک فرد حاصل می‌شود
امر به فرد خارجی محال است، چون فرد «تشخص» دارد و قابل‌طلب نیست

نائینی تأکید می‌کند که «تشخص» از مقولهٔ «وجود» است، نه از مقولهٔ «ماهیت»؛ پس امر نمی‌تواند به آن تعلق گیرد.

۵) تحلیل محقق اصفهانی

اصفهانی با مبنای «تعهد» وارد بحث می‌شود:

امر یعنی ابراز تعهد مولا به طلب طبیعت
طبیعت، متعلق تعهد است
فرد خارجی، متعلق تعهد نیست
امتثال با تحقق فرد خارجی صورت می‌گیرد

اصفهانی می‌گوید:

امر به فرد خارجی، مستلزم طلبِ محال است؛ زیرا فرد خارجی قبل از تحقق، «تشخص» ندارد.

۶) تحلیل علامه طباطبایی

علامه تحلیل عرفی و فلسفی ارائه می‌کند:

امر به طبیعت تعلق می‌گیرد
طبیعت، امر کلی است
فرد خارجی، تحقق طبیعت است
عرف نیز همین را می‌فهمد
پس امر به طبیعت تعلق دارد، نه به فرد

علامه تأکید می‌کند که «طلب فرد» در عرف معنا ندارد.

۷) تحلیل سید ابوالقاسم خویی

خویی از مدافعان قوی تعلق امر به طبیعت است:

امر به طبیعت تعلق می‌گیرد
طبیعت، قابل‌طلب است
فرد خارجی، قابل‌طلب نیست
امتثال با تحقق یک فرد حاصل می‌شود
امر به فرد خارجی، مستلزم طلبِ محال است

خویی این مبنا را در بسیاری از مباحث فقهی به‌کار می‌گیرد.

۸) تحلیل امام خمینی

امام خمینی نیز قائل به تعلق امر به طبیعت است، اما با تحلیل عرفی:

عرف از امر، طلب طبیعت را می‌فهمد
شارع نیز با عرف سخن می‌گوید
پس امر به طبیعت تعلق دارد
فرد خارجی، فقط مصداق امتثال است

امام تأکید می‌کند:

متعلق امر = طبیعت مصداق امتثال = فرد خارجی