Related Articles
مثال: شارع میگوید: «لا تشرب الخمر» آیا:
- خریدن خمر حرام است؟
- حمل خمر حرام است؟
- نگاه کردن به خمر حرام است؟
- رفتن به محل فروش خمر حرام است؟
- تهیهٔ ظرف برای خمر حرام است؟
این پرسش، منشأ اختلافات مهمی میان اصولیان شده است.
۱) محل نزاع
پرسش اصلی:
آیا مقدّمهٔ حرام، حرام است؟
سه احتمال:
- مقدّمهٔ حرام، حرام است
- مقدّمهٔ حرام، حرام نیست
- فقط مقدّمهٔ موصله حرام است
۲) قول مشهور: مقدّمهٔ محرّم، محرّم نیست
(مگر اینکه عنوان مستقل پیدا کند)
مشهور اصولیان شیعه معتقدند:
مقدّمهٔ حرام، ذاتاً حرام نیست؛ مگر اینکه عنوان مستقلّی پیدا کند (مثل اعانت بر اثم، تسهیل حرام، ترویج باطل).
توضیح
- حرمت، حکم مولوی است
- حکم مولوی نیازمند دلیل شرعی است
- مقدّمهٔ حرام، دلیل مستقل ندارد
- پس ذاتاً حرام نیست
- اما ممکن است عنوان ثانوی آن را حرام کند
قائلان مشهور
- آخوند خراسانی
- نائینی
- اصفهانی
- علامه طباطبایی
- خویی
- امام خمینی
۳) اقوال علما بهصورت تفصیلی
۱) آخوند خراسانی
آخوند میگوید:
- مقدّمهٔ حرام، حرام نیست
- زیرا حرمت، حکم شرعی است و نیازمند دلیل است
- عقل فقط میگوید: «اگر چیزی حرام است، نباید آن را انجام داد»
- اما عقل نمیگوید: «مقدمات آن نیز حرام است»
- مگر اینکه مقدمه، عنوان مستقلّی پیدا کند
مثال: خرید خمر → اگر برای شرب باشد، عنوان «اعانت بر اثم» دارد → حرام اما حمل خمر بدون قصد شرب → عنوان ندارد → حرام نیست
۲) محقق نائینی
نائینی نیز همین مبنا را میپذیرد:
- مقدّمهٔ حرام، حرام نیست
- زیرا مقدمهٔ عدمی، واجب نیست؛ پس مقدمهٔ وجودی نیز حرام نیست
- حرمت مقدمه نیازمند دلیل مستقل است
- مقدمهٔ موصله نیز حرام نیست مگر با عنوان ثانوی
نائینی تأکید میکند که «مقدمهٔ محرّم» با «مقدمهٔ واجب» قیاسبردار نیست.
۳) محقق اصفهانی
اصفهانی با مبنای «تعهد» وارد بحث میشود:
- نهی = ابراز تعهد به ترک فعل
- این تعهد به ترک، تعهد به ترک مقدمه را اقتضا نمیکند
- پس مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- مگر اینکه عنوان مستقل داشته باشد
اصفهانی تحلیل بسیار دقیق و فلسفی ارائه میکند.
۴) علامه طباطبایی
علامه تحلیل عرفی ارائه میکند:
- عرف از نهی، حرمت مقدمه را نمیفهمد
- عرف فقط میفهمد که خودِ فعل ممنوع است
- مقدمات آن، ممنوع نیست مگر اینکه عنوان مستقل داشته باشد
۵) سید ابوالقاسم خویی
خویی از مدافعان قوی قول مشهور است:
- مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- حرمت مقدمه نیازمند دلیل مستقل است
- عنوان «اعانت بر اثم» یا «تسهیل حرام» میتواند مقدمه را حرام کند
- اما ذات مقدمه حرام نیست
۶) امام خمینی
امام خمینی نیز همین مبنا را میپذیرد:
- مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- مگر اینکه عنوان ثانوی داشته باشد
- معیار، عرف است
- عرف از نهی، حرمت مقدمه را نمیفهمد
- پس مقدمهٔ حرام، ذاتاً حرام نیست
امام تأکید میکند که «حرمت مقدمه» یک حکم مولوی است و نیازمند دلیل است.
۴) ثمرات بحث مقدّمهٔ محرّم
۱) در خمر
- خرید خمر → اگر برای شرب باشد → حرام
- حمل خمر → اگر برای شرب نباشد → حرام نیست
- نگاه به خمر → حرام نیست مگر عنوان ثانوی داشته باشد
۲) در غیبت
- نشستن در مجلس غیبت → اگر موجب تقویت غیبت باشد → حرام
- اگر نباشد → حرام نیست
۳) در معاملات ربوی
- نوشتن سند ربا → حرام (عنوان مستقل: کاتب الربا)
- حمل پول → اگر برای ربا باشد → حرام
- اگر نباشد → حرام نیست
۴) در اصول عملیه
اگر شک کنیم مقدمهٔ حرام، حرام است یا نه: → چون حرمت تکلیف زائد است → اصل برائت جاری میشود.
۵) جمعبندی تحلیلی
در یک نگاه تطبیقی:
- آخوند: مقدمهٔ حرام، حرام نیست؛ مگر با عنوان مستقل
- نائینی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- اصفهانی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- علامه: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- خویی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- امام خمینی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
نتیجه: در اصول شیعه، مقدّمهٔ محرّم ذاتاً حرام نیست و فقط با عنوان ثانوی حرام میشود
مثال: شارع میگوید: «لا تشرب الخمر» آیا:
- خریدن خمر حرام است؟
- حمل خمر حرام است؟
- نگاه کردن به خمر حرام است؟
- رفتن به محل فروش خمر حرام است؟
- تهیهٔ ظرف برای خمر حرام است؟
این پرسش، منشأ اختلافات مهمی میان اصولیان شده است.
۱) محل نزاع
پرسش اصلی:
آیا مقدّمهٔ حرام، حرام است؟
سه احتمال:
- مقدّمهٔ حرام، حرام است
- مقدّمهٔ حرام، حرام نیست
- فقط مقدّمهٔ موصله حرام است
۲) قول مشهور: مقدّمهٔ محرّم، محرّم نیست
(مگر اینکه عنوان مستقل پیدا کند)
مشهور اصولیان شیعه معتقدند:
مقدّمهٔ حرام، ذاتاً حرام نیست؛ مگر اینکه عنوان مستقلّی پیدا کند (مثل اعانت بر اثم، تسهیل حرام، ترویج باطل).
توضیح
- حرمت، حکم مولوی است
- حکم مولوی نیازمند دلیل شرعی است
- مقدّمهٔ حرام، دلیل مستقل ندارد
- پس ذاتاً حرام نیست
- اما ممکن است عنوان ثانوی آن را حرام کند
قائلان مشهور
- آخوند خراسانی
- نائینی
- اصفهانی
- علامه طباطبایی
- خویی
- امام خمینی
۳) اقوال علما بهصورت تفصیلی
۱) آخوند خراسانی
آخوند میگوید:
- مقدّمهٔ حرام، حرام نیست
- زیرا حرمت، حکم شرعی است و نیازمند دلیل است
- عقل فقط میگوید: «اگر چیزی حرام است، نباید آن را انجام داد»
- اما عقل نمیگوید: «مقدمات آن نیز حرام است»
- مگر اینکه مقدمه، عنوان مستقلّی پیدا کند
مثال: خرید خمر → اگر برای شرب باشد، عنوان «اعانت بر اثم» دارد → حرام اما حمل خمر بدون قصد شرب → عنوان ندارد → حرام نیست
۲) محقق نائینی
نائینی نیز همین مبنا را میپذیرد:
- مقدّمهٔ حرام، حرام نیست
- زیرا مقدمهٔ عدمی، واجب نیست؛ پس مقدمهٔ وجودی نیز حرام نیست
- حرمت مقدمه نیازمند دلیل مستقل است
- مقدمهٔ موصله نیز حرام نیست مگر با عنوان ثانوی
نائینی تأکید میکند که «مقدمهٔ محرّم» با «مقدمهٔ واجب» قیاسبردار نیست.
۳) محقق اصفهانی
اصفهانی با مبنای «تعهد» وارد بحث میشود:
- نهی = ابراز تعهد به ترک فعل
- این تعهد به ترک، تعهد به ترک مقدمه را اقتضا نمیکند
- پس مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- مگر اینکه عنوان مستقل داشته باشد
اصفهانی تحلیل بسیار دقیق و فلسفی ارائه میکند.
۴) علامه طباطبایی
علامه تحلیل عرفی ارائه میکند:
- عرف از نهی، حرمت مقدمه را نمیفهمد
- عرف فقط میفهمد که خودِ فعل ممنوع است
- مقدمات آن، ممنوع نیست مگر اینکه عنوان مستقل داشته باشد
۵) سید ابوالقاسم خویی
خویی از مدافعان قوی قول مشهور است:
- مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- حرمت مقدمه نیازمند دلیل مستقل است
- عنوان «اعانت بر اثم» یا «تسهیل حرام» میتواند مقدمه را حرام کند
- اما ذات مقدمه حرام نیست
۶) امام خمینی
امام خمینی نیز همین مبنا را میپذیرد:
- مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- مگر اینکه عنوان ثانوی داشته باشد
- معیار، عرف است
- عرف از نهی، حرمت مقدمه را نمیفهمد
- پس مقدمهٔ حرام، ذاتاً حرام نیست
امام تأکید میکند که «حرمت مقدمه» یک حکم مولوی است و نیازمند دلیل است.
۴) ثمرات بحث مقدّمهٔ محرّم
۱) در خمر
- خرید خمر → اگر برای شرب باشد → حرام
- حمل خمر → اگر برای شرب نباشد → حرام نیست
- نگاه به خمر → حرام نیست مگر عنوان ثانوی داشته باشد
۲) در غیبت
- نشستن در مجلس غیبت → اگر موجب تقویت غیبت باشد → حرام
- اگر نباشد → حرام نیست
۳) در معاملات ربوی
- نوشتن سند ربا → حرام (عنوان مستقل: کاتب الربا)
- حمل پول → اگر برای ربا باشد → حرام
- اگر نباشد → حرام نیست
۴) در اصول عملیه
اگر شک کنیم مقدمهٔ حرام، حرام است یا نه: → چون حرمت تکلیف زائد است → اصل برائت جاری میشود.
۵) جمعبندی تحلیلی
در یک نگاه تطبیقی:
- آخوند: مقدمهٔ حرام، حرام نیست؛ مگر با عنوان مستقل
- نائینی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- اصفهانی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- علامه: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- خویی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
- امام خمینی: مقدمهٔ حرام، حرام نیست
نتیجه: در اصول شیعه، مقدّمهٔ محرّم ذاتاً حرام نیست و فقط با عنوان ثانوی حرام میشود
About the Author
